Bu hafta
sizlere yüzmede ve genel anlamda sporda taper yani zirve dönemi
hakkında bilgi vermek isiyorum. Umarım yararlı olur. Okuduğunuz
için teşekkür ederim şimdiden.
TAPER DÖNEMİ (
ZİRVE )
1960’ lardan
önce yaygın kanı sprcuların çalışmalarını sezonun en önemli
yarışlarından
önce yoğunlaştırmaları ve en üst seviyeye getirmeleri gerektiği
idi. Antrenörler
bunun,
yarışçıların performanslarını pik noktasına ulaştırdığını
düşündürdü. Ancak şimdi
anlıyoruz ki
durum tam tersi. Bu durum sporcunun yarışlara pik performansın
oluşamıyacağı
kadar yorgun
girmesine neden olmakta. Son 30 yıldır kullanılan sistem farklı.
Artık sporcular,
en yoğun
antrenmanlarını yarışlardan birkaç hafta önce bitirmekte ve
azaltılmış antrenman
dönemine
girmektedir. Böylece toparlanma ve adaptasyon sağlanmakta. Bu
azaltılmış
antrenman
dönemine TAPER (zirve) dönemi denir.
TAPER TİPLERİ
Sporcuların
uyguladıkları taper çeşitleri 3 katagoride toplanabilir.
Birincisi, majör
taper (ana taper) sporcuların en iyi derecelerini yüzmelerinin
beklendiği
yarışlara hazırlanmaları için uygulanan prosedür 3 türün en
uzunu olan bu dönem
2–4 hafta
arasındadır.
Genel eğitim
sezonda bir kez ana taper planlamaktır. Uzmanlar sporculara yılda
2–3 ana taper
planlamasının yapılması gerektiğini söyler. Bu mantıklı.
Yılda 3–4 defa 2–4
haftalık taper
dönemi sporcunun kıymetli olan antrenman süresini azaltması
demektir.
Örneğin yılda
3 yerine 5 ana taper dönemi yıllık antrenman süresini % 30
azaltır.
İkincisi, minör
taper,1 hafta yada daha az süreyi kapsayan bu dönem, genellikle
sezon
ortasında iyi
bir performansın beklendiği dönemlerde uygulanır. Ancak
antrenörler bu dönemi
uygulama
konusunda tereddütler yaşamaktadır. Bazıları sporcunun
antrenmanını kısıntıya
uğrattığını
ve dolayısıyla sezon sonunda pik performansa ulaşılamadığını
düşünmektedir.
Baziları ise
sezon ortasında antrenmanlarda ve hızlı yüzmeler sırasında
yapılan bu tür
kesintilerin
yüzücülere fiziksel ve psikolojik sağladığını düşünmekte,
minör taperlar fiziksel
adaptasyon ve
toparlanma sağlamakta. Psikolojik olarak ise, sezon başında sezon
ortasında
hızlı yüzme
bazen yüzücünün özgüvenini ve motivasyonunu artırır.
Üçüncüsü,
retaper, bu tür taper 2 önemli karşılaşmanın 3–5 hafta
içerisinde yapldığı
dönemlerde
uygulanır. Ana yarış standartları o kadar yükseldiki, sporcular
ana yarışlara
yeterlilik
kazanabilmek için erken yarışlar öncesinde de taper dönemine
girmek zorunda
kalıyor.
Örneğin birçok ABD li collegiate yüzücüleri konferans
yarışlarında hemen 2–4 hafta
sonra yapılan
NCAA e katılabilmek için konferans yarışlarında taper dönemine
girmek
durumuna kalıyor
buna ilave olarak bir sezonda yapılan ana yarış sayısı son
yıllarda oldukça
fazla arttı.
Sporcular kendilerini ulusal yarıştan dünya bölgeselde, derken
uluslar arası ana
yarışlarda
buluyorlar. Hemde bir-iki zaman dilimi içerisinde sonuçlar
gösteriyor ki yüzücüler
performanslarını
pik noktasında uzun süre tutabiliyor. Araştırmacılar
performansın zirvesinde
7–10 gün
ilave antrenman olmadan kullanableceğini söylüyor.
TAPER İLE
PERFORMANS ARTTIRIMI
Yüzme süreleri
genellikle majör taper ‘dan sonra %2 - %4 gelişecektir.Bazı
yüzücüler
daha fazla.
TAPER SÜRESİNCE
FİZYOLOJİK DEĞİŞİMLER
Özetleyecek
olursak öyle gözüküyor ki taper kas fibrillerinin gücünü ve
kuvvetini
arttırır. Bu
etkiden fast twich fibrillerde bahsedebiliriz. Ancak aerobik
dayanıklılık artar.(02
tüketimi taper
da artmaz)
TAPER SÜRESİ
1–4 haftalık
taper süresinin iyi sonuçlar verdiği gözlemlenmiştir. Yamamato
vs taper
süresinde kan
hacminde, akyuvarlarda ve kreatin kinase de meydana gelen olumlu
fiziksel
değişimlerin
14 günlük taper süresinin ilk 7 gününde meydana geldiğini
söylemektedir. Bu
söylenenlere
göre taper etkisi 7–14 gün arasında elde edilir ve ilave 14gün
sürer. Bu
genellemeler
sporcuların bireysel tepkilerini içermemektedir. Çabuk toparlanan
yüzücüler 7-
14 gün içinde
taper etkisini görürken, özellikle sprinterler ve o kadar çabuk
toparlanamayan
yüzücülere
max performansa ulaşmak için daha uzun taper süresi gerekebilir.
Bazı
sporcularda
12–32 gün olduğu görülmüştür.
ANTRENMAN
DENGESİ VE TAPER
Tecrübelerime
göre normal bir sezonda yapılan antrenmanlardaki dengesizlikler
bazı
sporcuların
diğerinden daha uzun taper süresine ihtiyaç duyduğunu
göstermiştir.Sporcular
sezon içi fazla
dayanıklılık antrenmanı yada fazla yoğun sprint antrenmanları
yapmış
olabilir.Eğer
dayanıklılık ve sprint antrenmanları arasındaki hassas denge iyi
kurulmuşa,
yüzücülere
1-3 hafta taper yeterli olacaktır.Bu sağlanmamışsa ilave 1-2
hafta gerekecektir.
TAPER DA
ANTRENMAN YOĞUNLUĞU, KAPSAM VE SIKLIĞI
Taper süresinde
yoğunluk, kapsam ve sıklık sporcuların haftalar aylar süren
antrenmanlarından
toparlanmaları için azaltılmalı. Aksi takdirde tam bir dinlenme
olmaz ve
antrenman
öğretilerini kaybederler. Antrenörler ve sporcular bu üç unsurun
ne kadar
azaltılacağına
karar vermelidirler.
YOĞUNLUK
(ŞİDDET, YEĞİNLİK):
Taper öncesi
antrenman yoğunluğunu yakalamak taper sonunda performansın
zirvesine
ulaşmak için son derece önemlidir. Bir diğer deyişle yüzücüler
taper döneminde
rahatça
yüzemezler Eğer antrenman öğretilerini sabit kılmak istiyorlarsa
normal sezon hızında
yüzmeye vakit
ayırmalıdırlar. Sheply ve arkadaşları 3 cross koşucuyu ve 3
uzun mesafe
koşucusunu 3
taper sürecine soktu 7 günlük taper süreci uyguladı. Yüksek
yoğunluk taper
gurubunun
antrenman yoğunluklarını %90 azalttı ama her gün VO2max %120 si
kadar 500m
kadar kısa
mesafe koşturdu. İkinci gurup yüksek hacim taper gurubunun
antrenman
yoğunluğunu
%65 azalttı ve hızlı koşma yapmadı. 3. gurupsa hiç koşmadı ve
tamamen
dinlendi. Her 3
gurupta taper öncesi ve taper sonrası bitkinlik derecesine değin
koşturuldu.
Yüksek yoğunluk
gurubu taper sonrasında %22 gelişme gösterdi. Diğer guruplar kas
glikojen
ve kas güçlerini
en az diğer gurup kadar yükseltmelerine rağmen hiç gelişme
göstermedi.
Yüksek yoğunluk
gurubu kan hacimlerini ve alyuvarlarını yükselttiği gibi diğer
guruplarda
herhangi bir
yükselme olmadı.
Antrenman
yoğunluğunu anaerobik eşiğe yakın tutmak (%70 VO2max tan büyük)
5
haftaya kadar
dayanıklılık sağlayabilir. Amaç tabii ki performansı arttırmak
olduğuna göre
anaerobik eşiğin
üstünde (VO2max ın %90 üstünde) dayanıklılık antrenman
yoğunluğuna
devam etmek
önemli çünkü bunu yapmak taper sonrası performans gelişimine
yol açıyor gibi
gözüküyor.
HAFTALIK
ANTRENMAN HACMİ
Antrenörler
taper larda en az %30 en fazla %90 indirimler uyguladılar.
Yüzücülerin
taper sonrası
gelişen performanslarının incelendiği araştırmalarda antrenman
hacimlerindeki
indirimler sezon
maksimumlarının %60-%90 ları kadardı. Yapılan araştırma
antrenman
hacimlerinin
kısa taper larda (10 günden az) %80-%90 azaltılması gerektiğini,
normal uzun
taper larda
%60-%70 lerde kalması gerektiğini söylüyor. Bir araştırma
haftalık antrenman
hacminde yapılan
%62 lik indirimin 7 günlük taper sonrasında fayda sağlamadığını
göstermiştir.
ANTRENMAN
SIKLIĞI
Bu alandaki
araştırmaların sonuçları biraz daha belirsizdir. Yapılan birkaç
çalışma
gösteriyor ki
antrenman sıklığı eğer haftada 3 gün veya daha fazla olursa
dayanıklılık
antrenman
kazanımları 4–5 hafta sürebilir. Ancak kas güç ve anaerobik
güç düşük antrenman
sıklığında
sağlanabilir gibi gözüküyor. Kastaki kuvvet karada haftada sadece
bir antrenmanla
4–5 hafta
sürebilir.(Graves et la 1988)
Mevcut
araştırmalar antrenman öğretilerinin haftada 3 günlük bir
antrenman sıklığı ile
sağlandığını
söylese bile ben yinede herhangi bir kayba mağruz kalmamak adına
haftada 5–6
günlük bir
sıklığı öneriyorum.
TAPER SÜRESİ
Antrenman
mesafesi yüzücülerin toparlanma yaparken dayanıklılık kaybına
uğramamaları
için kademeli olarak indirilmeli. Toparlanma antrenmanlarının
miktarı
arttırılırken
temel (end 1), eşik (end 2) eşik üstü (end 3) ve sprint
antrenmanları kademeli
olarak
indirilmelidir. Sporcular bu setlerdeki yüzme hızlarını taper
öncesi seviyelerine yakın
tutmalıdır
çünkü fazla hızlı yüzmek toparlanma sürecini geciktirecek
ortak bir yanılgıdır.
Yüzücüler
toparlanmaya çalıştıklarını unutmamalı bu yüzden taper
süresinde antrenman
yoğunluğunu
arttırmamalıdırlar.
1. HAFTA
Antrenman
sıklığı normal seviyede kalmalı ancak yüzücüler toparlanma
sürecine
yardımcı olmak
amacıyla dinlenmek için 2–3 sabah antrenmanını pas geçebilir.
Sabah antrenmanı
sprinterler için yaklaşık 2000 yarda ya da metreye düşürülmeli
orta
mesafeciler ya
da uzun mesafeciler için 3000–4000 yarda ya da metreye
düşürülmelidir.
Sabah
mesafelerin çoğu toparlanma ve temel dayanıklılık şeklinde
yüzme, ayak, kol ve stroke
drilleri
şeklinde olmalı. Yüzücülerin biyolojik saatlerinin alışması
için eğer mümkünse sabah
antrenmanları
ön serilerin yapıldığı saatlerde yapılmalı. Aynı şekilde
eğer mümkünse 2.
antrenmanlarda
final yarışlarının yapıldığı saatlerde yapılmalı.
Sprinterler öğleden sonraki
antrenmanlarda
2000–3000 yard ya da metre orta ya da uzun mesafeciler ise
4000–5000
yüzmelidirler.
Orta, uzun ve kısa koşu yapan yüzücüler aerobik ve anaerobik kas
dayanıklılığı
sağlamak için
haftada mutlaka 3 öğleden sonralarını ayırmalıdırlar. Bir
karışık set ve yarış
hızında yüzme
yapmalıdırlar. Bu ser sprinterciler için 800–1200 yard, orta ve
uzun
mesafeciler için
2000 yard veya metreye çıkabilir. Bu seti ister azalan bir set
olarak sona
doğru yarış
hızını düşürerek yapar yada 1. set eşik hızında 2. set ise
yarış hızında olmak üzere
2 set halinde
yapar.
Sprinterciler bu
hafta içinde iki kısa yarış hızı yapmalı bu tekrarlarıda
mümkün
olduğunca hızlı
yüzmelidirler.
KİLO ALMA
Taper döneminde
yüzücüler aldıkları kalori miktarını azaltmalıdır.
TAPER I
KİŞİSELLEŞTİRME
- Küçük
yüzücülerin tparlanmak içim daha fazla süreye ihtiyaçları
vardır.
- Bayanlar
toparlanmak için erkeklerden daha az zamana ihtiyaç duyarlar.
-Uzun mesafe
yüzücüler antrenmanda daha çabuk sürede toparlanır ve aerobik
kapasitelerini
çok fazla dinlenerek yada antrenman hacimlerini çok fazla düşürerek
riske
atmaya cesaret
edemezler.
-
Sprintercilerin antrenman hacimleri daha fazla düşürülmeli ve
daha uzun taper süresi
uygulanılmalıdır.
- Yılın 10–11
ayını antrenmanla geçiren yüzücüler yılda sadece 3–5 ay
çalışan
yüzücüden
daha çabuk toparlanama yaşar.
2. HAFTA
Bu haftanın
planı bir önceki haftayla hemen hemen aynıdır. Tek fark kapsamın
biraz
daha
azaltılmasıdır. Sprinterler 3000–4000 yard yada metreden fazla
antrenman yapmamalı,
orta ve uzun
mesafe yüzücüleri günlük mesafelerini 4000–6000 arasında
yüzmelidirler. Bir
önceki haftada
yorgunluk belirtisi gösterenler ise normal antrenmanlarına devam
etmelidirler.
Orta ve uzun
mesafe yüzücüleri ve uzun sprinterler sabah 2000–3000 yard ya da
metre
yapmalı.
Mesafelerin çoğu toparlanma ve temel dayanıklılık hızında
olmalıdır. Kısa
sprinterciler
sabah 1000–2000 yüzmeli öğleden sonra ise bu mesafe 2000–3000
olmalıdır.
Mesafelerin çoğu
ısınma, toparlanma, temel dayanıklılık şeklinde olmalıdır
(1000–1200). Bu
hafta içinde
yarış hızında 400–800 yard ya da metrelik setler yüzülmelidir.
3. HAFTA
Bu hafta yarış
haftası gibi düşünülür. Yüzücüler bir önceki haftada olduğu
gibi günde
2 kez havuza
gelip antrenman yapmalıdırlar (yarışlardan 3 gün öncesine
kadar). Bu aşamadan
sonra
antrenmanlar uzun ısınmalar, stroke drilleri birazcık hız
çalışmaları soğuma şeklinde
olur.
Karşılaşmalardan 3 gün önce antrenman hızı biraz daha
düşürülebilir.
Çeviren ve
Hazırlayan: Batuhan ÜNLÜ